لالایی، رسمی به قدمت بشریت

لالایی از آن رسم های کارا و عجیب است که اگر محدود نگاه کنید، تصور شما این است که لالایی رسمی برای شما و مادرتان و مادر بزرگتان و یا نهایتا مادربزرگ او بوده است. اما این چنین نیست. هر چه به عقب تر می‌رویم و یا به فرهنگ جای جای دنیا سر میزنیم، لالایی وجود دارد. لالاییخواندن برای نوزادان و کودکان، بدون شک از دوران ما قبل تاریخ وجود داشته اند، از زمانی که انسان ها مجبور شدند چند کار را باهم انجام دهند، راه بروند و از دستهایشان برای کار دیگری استفاده کنند و همزمان کودک خود را بخوابانند.

لالایی انقدر با فرهنگ آدمیان آمیخته است که حتی تبدیل به یک منبع عالی برای پژوهشگران تاریخ شده است. ریتم و متن لالایی های به جامانده از دوران باستان حاوی اطلاعات زیادی در خصوص فرهنگ، ترس ها، آمال و رویاهای هر جامعه بشری است. لالایی ها در طول قدمت جوامع بشری از مرزهای یک جامعه خارج شده اند و در طول مسیر، لالایی های جدیدی ساخته شده اند. لالایی ها بزرگترین ترس ها، امید ها و دعاها را برای فرزندان بیان می کنند. کدهای کلامی و موسیقایی آنها، رنگ یک فرهنگ خاص را حفظ می کند؛ اما لالایی ها یک پیوند جهانی هستند. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا با هم لالایی ها در ادوار مختلف را بررسی کرده و با لالایی های هر فرهنگ، از دیرباز تا کنون آشنا شویم.

لالایی در اولین تمدن های بشری

 لالایی در میان سومریان، از قدیمی ترین تمدن های بشری: لالایی با نام دیگر اینانا، مهمترین الهه سومریان است. هر چند برخی معتقدند که الهه لالایی و الهه اینانا شخصیت های جداگانه ای بودند. سومریان معتقد بودند که اینانا الهه عشق و ملکه بهشت است و اولین ستاره ای که صبح و عصر می درخشد، نماد اوست. او که نماینده قدرت الهی است به پیوند مادر و کودک کمک می کند. در نتیجه مادران برای نوزاد در شکم خود لالایی می ساختند و از اینانا می‌خواستند آنها را دوست داشته باشد و از آنها محافظت کند. شاید آن روزها دلیل خواندن لالایی برای نوزادان در شکم، درخواست از یک الهه برای محافظت بود، اما امروزه میدانیم که رشد مغز کودک از رحم مادر شروع میشود و نوزاد متولد نشده با شنیدن لالایی در شکم مادر خود، شروع به درک صداها میکند و علاوه بر دلبستگی عاطفی کودک به صدای مادر، باعث رشد مغز او نیز میشوند.

لالایی در فرهنگ بابلی و آشوری: یک قرن قبل از میلاد مسیح این باور در میان بابلی ها و آشوری ها وجود داشت که اشک نوزادان نظم الهی را مختل میکند. در نتیجه کارکرد اصلی لالایی در آن زمان آرام کردن و خواباندن نوزادان بود؛ اما در عین حال منجر به تعامل موثر بین مادر و نوزاد نیز میشد. از همان دوران رنگ آمیزی واجی لالایی به گونه ای بود که باعث ایجاد هماهنگی، وحدت و نزدیکی بین مادر و فرزند میشد و در عین حال ارزش های فرهنگی قوم و قبیله را نیز به کودکان منتقل میکرد.

درباره محتوای اولین لالایی های بشر

همانگونه که گفته شد محتوا و آهنگ لالایی ها از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت بوده و نشان دهنده شرایط ویژه ای از شرایط خانواده و جامعه در دوره زمانی مورد نظر هستند. لالایی های اولیه بین النهرین اغلب ترسناک بوده و نشان دهنده ترس از تاریکی بودند. اولین لالایی های ثبت شده مربوط به بابل است، در جنوب عراق امروزی؛ جایی که لالایی ها نه تنها آوازهایی برای خواباندن نوزاد بودند، بلکه رنگ و بوی تهدید میگرفتند.

تعدادی لالایی از زبان بابلی وجود دارند که نوزاد در آن گریه کرده و از خواب بیدار شده و باعث مزاحمت خدای خانه میشود، سپس خدای خانه قهر کرده و کودک باید دوباره بخوابد. لالایی دیگری از زبان بابلی وجود دارد که حتی تیره تر است و تهدید میکند که کودک خورده خواهد شد. (در فرهنگ ایرانی نیز رگه هایی از مرگ و درد و مفاهیم تیره و تاری از جدایی در لالایی ها وجود دارد.)

لالایی ها همچنین به عنوان پایه ای برای ایجاد طلسم های جادویی مورد استفاده بابلی ها برای کمک به دفع شر استفاده می شد. در واقع این مفاهیم تاریک برای این بود که ارواح بد را دفع کند و دربرابر این ارواح شیطانی، از این مضامینِ اغلب تاریک استفاده می کردند. در مصر هم در اواسط هزاره دوم قبل از میلاد، لالایی، به عنوان لالایی جادویی با اشعاری در مورد محافظت از کودک دربرابر ارواح شیطانی شناخته می‌شد.

در دنیای رومی ها نیز لالایی ها مفهوم مشابهی داشتند. این مفاهیم منفی در طول قرون وسطی و اوایل قرون مدرن نیز وجود داشتند. حتی بسیاری از لالایی های امروزی از نظر مفهوم نیز برگرفته از لالایی های کهن بوده و بر مضامینی چون ترس، موجودات تاریک در کمین و یا حتی مرگ تمرکز می کنند و هنوز هم لالایی هایی با این مضامین می‌بینیم که البته مادران آگاه از خواندن آن ها برای نوزادانشان اجتناب می‌کنند.

در کارائیب لالایی وجود داشت درباره خرچنگی که کودکی را میخورد و یا لالایی ایسلندی که هنوز هم خوانده می‌شود درباره چهره وحشتناکی که بیرون از خانه کمین کرده و به پنجره نگاه میکند. و یا در برزیل لالایی درباره تمساحی به نام کوکا وجود دارد که اگر کودک سر و صدا یا گریه کند ممکن است اورا بگیرد. با ما باشید تا چند لالایی قدیمی ایرانی را نیز از نظر مفهوم بررسی کنیم.

چند نمونه از لالایی های ایرانی و مفاهیم آنها

همانگونه که قبلا گفتیم و حتما خودتان نیز شنیده اید و مثال هایی در ذهن دارید برخی لالایی های ایرانی نیز از قاعده غمگین بودن مستثنی نیستند. لالایی های قدیمی که از مادربزرگ های خود به یاد دارید درباره مفاهیمی چون جدایی، مرگ و … بودند؛ که البته تک تک آنها نشان دهنده شرایط اجتماعی و محیطی زمان خود هستند.

به عنوان مثال لالایی ها در مناطق کوهستانی و عشایری اغلب جنبه حماسی دارد و کودک را به هنرهایی که برای زندگی در این مناطق لازم است، سوق می دهد. در کردستان لالایی نوزاد را به سوارکاری و شکار تشویق می کند تا انگیزه لازم برای زندگی دشوار آن مناطق در ذهنش نهادینه شود و در مناطق کویری که سرسبزی کمی وجود دارد، لالایی ها بیشتر با موضوع گل و گیاه و سرسبزی هستند. بیشتر لالایی های ایرانی همچنین دربرگیرنده آرزوهای مادران برای فرزندانشان بودند.

برای گوش دادن لالایی های صوتی که میتواند برای یادگرفتن متن و ریتم لالایی با هدف خواندن برای نوزادان، به شما کمک کند، میتوانید به وبسایت وولک سری بزنید.

 چند نمونه از متن های لالایی که از گذشته مادران آن ها را برای نوزادانشان می خوانند و امروزه اکثر آن ها را می توان به صورت لالایی های صوتی در سایت های کودکانه مانند وولک یافت را می توانید در زیر میخوانید:

• لالایی که در آن مادر آرزوی سلامت و تندرستی فرزندش را دارد و اور را به خدا میسپارد:

لالالالا که لالات می کنم من، نگا بر قدوبالات می کنم من

لالالالا که لالات بی بلا باد، نگهدار شب و روزت خدا باد

• لالایی که به فرزند خبر از جدایی از مادر و عشق او را می دهد:

گل سرخ منی زنده بمونی، ز عشقت می کنم من باغبونی

تو که تا غنچه ای بویی نداری، همین که گل شدی از دیگرونی

لالاییت می کنم با دس (= دست) پیری، که دسّ مادر پیرت بگیری

لالاییت می کنم خوابت نمیاد، بزرگت می کنم یادت نمیاد

• لالایی که به زیبایی لولو را از بچه میترساند و دور میکند:

برو لولوی صحرایی تو از بچه چه می خواهی ؟

که این بچه پدر داره، که خنجر بر کمر داره

• لالایی که جدایی و به زنجیر کشیده شدن پدر می گوید:

لالالالا گل آلو، درخت سیب و زرد آلو

لالالالا گلی دارم، به گاچو بلبلی دارم

لالالالا گل خشخاش، بابات رفته خدا همراش

لالالالا گل زیره، بابات دستاش به زنجیره

• و اما بیشتر لالایی های ایرانی مملو از عشق خالصانه است:

لالالالا گل نازم، خودم رو من فدات سازم

لالالالا گل یاسم، تموم عمر به پات وایسم

لالالالا گل مینا، به عشق توست چشام بینا

لالالالا گل شب بو، تویی خوشرنگ تویی خوشبو

ویژگی های لالایی های مدرن

لالایی های قدیمی و مدرن هر دو از نظر ریتم دارای ضربانی هستند که به خواب کودک کمک میکند، ریتم لالایی ها منجر به آرامش عضلات قلب و کاهش فشار خون شده و حتی ضربان قلب کودک و مادر را هماهنگ کرده و به خواب راحت کودک کمک میکنند.

امروزه بسیاری از والدین تلاش میکنند از لالایی های مدرن تر و شادتری برای خواباندن نوزاد خود استفاده کنند. اما حتما باعث تعجب شما خواهد شد که بدانید از نظر بسیاری از متخصصان خواب، لالایی های قدیمی در سوق دادن کودکان به سمت ریتم خواب بهترعمل میکنند!!! حتی اگر اشعار آنها ترسناک و افسرده کننده باشند، بیشتر از لالایی های امروزی به راحت خوابیدن نوزاد و خواب کاراتر و مفیرتر آنها کمک میکنند!

در وبسایت وولک می توانید لالایی های مثبت و متنوعی را ببینید که شما و کودکتان را در داشتن خوابی آرام تر یاری می کند؛ برای دسترسی به این لالایی های جذاب و زیبا کافی است به آدرس اینترنتی پلتفرم تخصصی کودک وولک به نشانی https://www.voolak.com مراجعه کنید.